Tegenstanders van het eten van vlees halen diverse studies aan waaruit blijkt dat het eten van rood vlees is gecorreleerd aan een hogere frequentie van hart-vaat ziekten (nog steeds doodsoorzaak #1 in ‘ontwikkelde’ landen). Dit zou worden veroorzaakt door TMAO dat door rood vlees verhoogd wordt. De liefhebbers brengen daar tegenin dat rood vlees al sinds mensenheugenis wordt gegeten en onze voorouders niet doodgingen aan hart-vaat ziekten. Wie heeft er gelijk?
Dit artikel is onderdeel van een serie. Bekijk alle artikelen uit deze serie:
Wat is eigenlijk Trimethylamine N-oxide (TMAO)
TMAO is een stof die uiteindelijk in de lever wordt gevormd uit de voorloper TMA dat uit carnitine en choline wordt gemaakt die in dierlijke producten zitten. Carnitine zit in rood vlees en choline in eieren. Uit deze twee stoffen wordt in de darm TMA gevormd. In beide gevallen zijn de darmbacteriën verantwoordelijk voor de vorming van TMA. Dit TMA zal via het poortadersysteem in de lever terecht komen en daar wordt het met behulp van een enzym (FMO3) omgezet in TMAO. Tot slot komt de stof TMAO zelf voor in vis.
TMAO zelf veroorzaakt neerslag in de aders en brengt een groter risico op hart-vaatziektes. Zie onderstaande afbeelding. Een deel van het TMAO wordt keurig afgevoerd met de urine en een deel zal via het bloed in de weefsels terecht komen (bron).
Afbeelding: bronnen en de vorming van TMAO
Vis?!?
Ja inderdaad. In vis zit TMAO. Kant en klaar. In rood vlees niet en in eieren ook niet. Vis zou dus het ergste moeten zijn wat je kunt eten. Maar juist van vis denkt iedereen dat het je beschermt tegen hart- en vaatziektes. Dat doet het ook, niets mis met vis. Dit is voor mij alleen maar extra onderbouwing dat het niet aan het carnitine of aan het choline ligt. En misschien niet eens aan TMAO zelf.
Rood vlees en hart-vaatziektes
Volgens de bekende Nurses Health study, met 121.000 deelnemers, is er een relatie tussen rood vlees consumptie en een grotere kans op hart-vaatziektes en kanker.
Dat spreekt een andere studie tegen, waarbij deze relatie niet werd vastgesteld. Rood vlees geeft geen grotere kans op coronaire hartziekte, diabetes en hartaanvallen, volgens deze meta-analyse met in totaal 1.2 miljoen mensen. Bewerkt vlees (worstwaren, vleeswaren e.d.) doet dit wel.
Bacteriën en TMAO
Het blijkt dat wanneer je een rood-vlees-eter antibiotica geeft, de productie van TMAO stopt, ongeacht of deze persoon nog wel doorgaat met rood vlees eten (bron). Vreemd? Nee, want het zijn de bacteriën die TMA maken. Dit zou zomaar de verklaring kunnen zijn dat een jager-verzamelaar, met een goede darmflora, geen hart- en vaat aandoeningen ontwikkelt en iemand uit het Westen (met een slechte darmflora) mogelijk wel. Inmiddels is het vrij duidelijk gewordenwelke bacteriën hier verantwoordelijk voor zijn. Deze bacteriën komen werkelijk bij alle zoogdieren voor. Doordat deze bacteriën zich goed kunnen aanpassen aan verschillende voedingsbronnen heeft ons dieet er waarschijnlijk een erg kleine invloed op. Nu weten we niet in welke mate een jager-verzamelaar een hoog TMAO heeft of niet. Wat ik wel las in een studie is dat jager-verzamelaars een erg andere darmflora hebben vergeleken met ons Westerlingen. Ze hebben vooral veel meer verschillende soorten darmbacteriën. Misschien is dit belangrijk, misschien ook totaal niet.
Het Fmo3-enzym
Kan het enzym dat TMA omzet tot TMAO ook nog een rol spelen? Zoals je op het bovenstaande plaatje kon zien is dat het Fmo3 enzym. Dit enzym doet veel meer dan alleen maar TMAO produceren. Het is ook betrokken bij de afbraak van bepaalde gifstoffen en medicijnen (bron). Het is totaal niet uitgesloten dat de lever van iemand die veel medicijnen of toxines gebruikt meer van dit Fmo3 produceert en dus ook makkelijker TMAO produceert. Het is allesbehalve duidelijk of TMAO een oorzaak, een gevolg of een onschuldige omstander is bij de ontwikkeling van hart- en vaatziektes. Overigens vlees, en dan vooral orgaanvlees, bevat veel micronutriënten dat de lever juist nodig heeft om zijn functie goed uit te kunnen voeren.
Eieren geen probleem, alleen choline misschien wel
Uit een recente studie blijkt dat het eten van eieren, waar dus choline in zit, niet leidt tot een hoger TMAO. Wanneer je choline als supplement binnenkrijgt leidt dit wel tot een hoger TMAO. Zo zie je maar dat het echt aan de context ligt of choline een probleem is. Dit kon ook eigenlijk niet anders want de relatie tussen eieren eten en hart en vaat aandoeningen is niet vastgesteld.
Mijn voorlopige conclusie
Ik twijfel niet aan de relatie tussen een hoog TMAO en een verhoogd risico op hart- en vaatziektes. Maar ik zie geen reden om te geloven dat het eten van vlees, vis of ei de oorzaak van een hoog TMAO is. Er blijken vele andere factoren, zoals de darmflora, de lever en de nieren en iemands genetische aanleg een rol te spelen om zomaar dierlijke voeding de schuld te geven. Uit de studie met eieren blijkt het vooral aan de context te liggen en niet aan het eten van eieren. We weten gewoon nog niet alles. Maar zolang er geen bewijs is dat onze voorouders, of hedendaagse jager-verzamelaars, doodgaan aan hart- en vaatziektes, blijf ik vlees, vis en ei zien als belangrijke bronnen van gezonde voedingsstoffen.
Er komt nog zeker een deel drie over dit thema!
11 Comments on “Waarom mensen vlees horen te eten deel 2: TMAO”
Hi Evert! Het is al weer veel te lang geleden dat we elkaar spraken, maar ik wil je graag een hart onder de riem steken: ik geniet van je nieuwsbrieven en ben echt blij dat in deze tijden van plantaardige BS (mijn woorden) jij je uitspreekt voor het eten van roodvlees! Dapper, stoer en noodzakelijk denk ik: vlees van grazers is voedzaam, die dieren in de wei hebben nauwelijks negatieve impact op ecologie en kunnen zelfs bijdragen aan het vastleggen van koolstof.
Zelf ben ik ook een groot promotor van vlees, vet en organen van grazers en zal dat ook zeker blijven doen in mijn praktijk. Ik heb inmiddels de diploma ortho therapeut op zak, ben druk bezig met een verhuizing naar Oosterbeek (Gelderland, net voor Arnhem) en ga volgend jaar (eindelijk!) aan de slag. Niet echt als therapeut, maar meer als ‘diëtist’, omdat ik steeds meer zie dat interventies leuk en aardig zijn, maar een gezond menu toch belangrijker is als fundament voor onze gezondheid dan pillen en interventies. Plus, een fris tegengeluid tegen unilever prietpraatjes is ook welkom 😉 Ik hoop dat je een fijne vakantie gehad hebt met de fam. , succes weer! Groeten Gerlach.
Hai Gerlach,
Superleuk om zo weer iets van je te horen. Fijn dat het je goed vergaat en dat ook in de praktijk aan de slag bent. Ik sta geheel achter jouw visie en houd in je in gedachten wanneer ik een aanvraag krijg vanuit jouw regio.
Veel geluk en we komen elkaar vast wel weer es tegen!
Groetjes Evert
Als ik kijk naar het mensen gebit, lees ik alleen al daaruit af dat we zijn toegerust om gemengd voedsel te eten. Kiezen voor het vermalen van plantaardig spul, snijtanden voor fruit en zelfs kleine slachttanden voor vlees en vis. We kunnen kiezen om geen vlees te eten, maar dan moeten de voedingsstoffen ergens anders uit gehaald. We kunnen peulvruchten eten, die een deel van de benodigde eiwitten leveren. Vlees hoeft niet altijd, maar vleesvervangers zijn geen natuurlijk voedsel en ook niet gezond denk ik. Wie natuurlijk wil eten kiest voor gevarieerd eten waarin vlees, eieren en vis een natuurlijk bestanddeel vormt van het totale voedselpakket.
100% mee eens
Ha Evert, ik ben het ook volledig met je eens. Ik ken meerdere mensen die heel erg opgeknapt zijn van vlees en vis eten na een periode van veganist te zijn geweest. Ze hebben het kunnen vergelijken en beamen volmondig dat vlees en vis energie geven! Nu spreekt Ayurveda over bepaalde kwaliteiten (guna’s) en laat nu vlees zo enorm aardend zijn (zoete aardende guna of smaak) voor mensen die het zo druk hebben! Daarnaast blijkt dat vis de mens net dat beetje extra “vuur” kan geven om een betere jager te zijn (lees presteerder). Ik ben voorstander en eindig graag met: alles met mate. Dus ook niet overdrijven…
Bedankt voor je reactie Liane. Ik ben het met je eens. In mijn boek staat dat ik mensen afraad om meer dierlijke voeding te eten dan nodig is voor je eiwitbehoefte.
Hallo Evert en andere lezers,
Ik moet hier toch even reageren als niet vleeseter. Een keuze die ik al heel lang geleden heb gemaakt. Ik ben gezond en sterk en dat op basis van planten. Daar komt bij dat ik, in de westerse wereld waarin ik leef, makkelijk aan alle behoeftes kan komen zonder daar anderen mee te belasten.
Het is bizar om te denken dat het eten van vlees geen verregaande gevolgen heeft. (Sorry Gerlach… “Voedsel, specifiek veehouderij, neemt wereldwijd enorm veel ruimte in. Van de ongeveer vijf miljard hectare land op de aarde wordt 68 procent gebruikt voor veehouderij.”). Ik vraag me af waar wij mensen het recht vandaan halen om dieren te doden voor eigen voeding in een tijd en omgeving waarin dat niet nodig is. Dieren krijgen niet eens het recht om oud te worden maar worden vaak al op jonge leeftijd gedood omdat het vlees dan malser is. Gezond zijn kan heel goed op basis van vegetariërschap of veganisme. Met de juiste voeding en supplementen lukt dat prima. Ook als sporter!
Om maar even de voorbeelden: Arnold Schwarzenegger, tennisser Novak Djokovic en F1-coureur Lewis Hamilton te noemen. Tijd om The game changer te gaan kijken!
Begrijp me niet verkeerd. In een land waar de situatie anders is en eten geen overmatige gedraging is zoals in onder andere Nederland begrijp ik heel goed waarom er vlees wordt gegeten. In Gambia stond ik te helpen bij de visvangst waarbij de opbrengst 6 vissen was voor 26 mensen. Dáár begrijp ik het belang van het eten van vis en vlees, bij ons begrijp ik dat niet. Wij maken veel teveel stuk helaas…
Vriendelijke groet, Annemiek Smegen
Beste Annemiek,
Ik zal niet me je in discussie gaan want wij bezien de situatie duidelijk anders. Ik heb de game-changers gezien. Maar heb jij bijvoorbeeld ‘sacred cow’ gezien? Het is denk ik beter om je mening te vormen nadat je beide kanten van het verhaal gehoord hebt.
Bedankt voor je reactie, hartelijke groetjes,
Evert
Wat vegetariërs en veganisten vergeten is dat wij in de intensieve landbouw net zo slecht omgaan met planten als met dieren. Elk levend wezen, dus ook een plant, heeft gevoel, kent pijn en heeft een bepaalde ruimte, een personal space, om zich heen nodig om een goed leven te hebben. Als we de pijnkreet van een plant konden horen als die gedood wordt, zouden we niet beweren dat alleen het doden van dieren verkeerd is om ons tot voedsel te dienen. Dit is pure verlakkerij. Wat denk je hoe een tarwe plant zich voelt die geen enkele personal space heeft maar zijn hele leven tegen iemand anders aanstaat.
Dat brengt me nog op een ander punt. De meeste planten, ook de planten waarvan we de noten, de zaden, de bonen en de wortels eten, hebben een uitstekend mechanisme om zich te verdedigen tegen indringers. Dit zijn de natuurlijke pesticiden zoals oxalaat en lectine die de oorzaak van veel auto-immuun ziektes zijn en zeker de oorzaak van het leaky gut syndrom. Reden waarom steeds meer mensen overstappen op het carnivoor dieet.
Helemaal mee eens Ank 🙏🏻
https://youtu.be/p0zxtal2cQ0?feature=shared, Epigenetica , podcast van Gabe Brown, hoe belangrijk het is een goed bodemleven te hebben, voor gezonde planten en gezonde dieren. Ook komt door de natuur te volgen er geen CO2 vrij uit de bodem wat wel zo is bij het door de overheid gepromote landbouw en ook moestuin gebeuren. wat eigenlijk vanuit de natuur bekeken totaal niet natuurlijk is en ook pas sinds ong. 8000 jr. plaatsvindt met de desastreuze gezondheidsproblemen, die al bij de Egyptenaren werden vastgesteld. Het rare is dat goed uitgevoerde holistisch regeneratieve veeteelt ook op grote schaal, helemaal niet minder opbrengsten oplevert, zo hersteld de natuur zich.