Slaap als een oermens

Evert BerkelaarBlogLeave a Comment

Werd jij vanmorgen uitgerust wakker? Persoonlijk heb ik in de winter wat meer moeite met opstaan dan in de zomer. Het lijkt simpelweg of ik in de winter meer slaap nodig heb. Ik was daarom benieuwd hoe dit zit met de jager-verzamelaar.

Slaappatroon jager-verzamelaars

Om het natuurlijke slaappatroon te onderzoeken deed Kaplan[1] met zijn team onderzoek naar drie groepen jager-verzamelaars: de Hadza uit Tanzania, de Tsimane uit Bolivia en de Khoisan en Bantu uit Zuid-Afrika. Alhoewel deze drie groepen uit verschillende continenten komen is het frappant om te zien dat ze allemaal een vergelijkbaar slaappatroon hebben.

Naar ‘bed’ gaan

Een jager-verzamelaar heeft natuurlijk geen bed. Voor het gemak noem ik het moment dat een jager-verzamelaar naar zijn slaapplek gaat toch even het tijdstip van naar bed gaan. Mensen sliepen meestal plat op de grond. Dit verschilt veel van dieren en onze primaat-voorouders: die maken nesten en/of slapen zittend[2].
De onderzochte groepen gingen gemiddeld pas 3,3 uur na het ondergaan van de zon naar bed. De schemering duurt daar nog geen half uur dus men was duidelijk nog enkele uren wakker in de duisternis. Gedurende de tijd tussen het ondergaan van de zon en het gaan slapen wordt er gedanst, gesproken over belangrijke zaken, verhalen verteld en geroddeld[3].

In bed liggen

Ook in de natuur is slapen niet het enigste dat men in bed doet. Men ligt ruim een uur langer in bed dan men slaapt. De grote vraag is natuurlijk: wat spoken ze dan uit? Natuurlijk werd er aan de oudste sport ter wereld gedaan, maar ook de zorg voor de kinderen (die altijd samen met de ouders slapen) kost nog wat tijd voor de ouders gaan slapen.

Uit bed gaan

Alhoewel er verschillen zijn in het tijdstip van naar bed gaan is deze variatie er niet echt bij het opstaan. Ongeacht het tijdstip van naar bed gaan wordt er op een vast moment opgestaan. Kennelijk leeft men in de natuur volgens het principe “ ’s avonds een vent, ’s morgens een vent”. Het moment van opstaan is nog voordat het licht is geworden. Meestal op het tijdstip dat het koudste moment van de nacht voorbij is en de temperatuur weer oploopt.

Gemiddeld 5,7 – 7,1 uur slaap per nacht

Het blijkt dat de jager-verzamelaar helemaal niet zo’n grote slaper is als ik dacht. Gemiddeld slaapt hij niet zo heel veel uur, gemiddeld 6 uur en 24 minuten. Er zijn nachten dat ik meer uur slaap pak dan de jager-verzamelaar!

In de winter ongeveer een uur langer slapen

In de natuur spelen licht en temperatuur een grote rol. Dit resulteert er in dat veel jager-verzamelaars in de winter bijna een uur (53 minuten) langer slapen dan in de zomer. Dat verklaart mogelijk ook mijn eigen ervaring van meer moeheid in de winter. Dit extra uurtje slaap zit aan het begin van de nacht. Men staat op dezelfde tijd op en gaat dus vroeger liggen.

Temperatuur en licht

Men neemt aan dat de temperatuur een belangrijke rol speelt bij het tijdstip van naar bed gaan. In de winter is het eerder koud en zoek je vroeger de warmte van je slaapplaats op. Wakker worden doe je vervolgens wanneer de temperatuur toeneemt. In de natuur beschikt men niet over airco, verwarming en kunstlicht en zodoende spelen deze factoren een grotere rol als bij ons.

De temperatuur lijkt hierbij minstens zo belangrijk voor het opstaan dan als licht. Wellicht wordt de nieuwe wake-up light uitgerust met een verwarming? Een ander onderzoek bij jager-verzamelaars uit Argentinië concludeert dat het introduceren van elektriciteit bij deze mensen ervoor zorgde dat ze gemiddeld een uur korter sliepen[4]. Dat kunstlicht hakte er dus flink in!

(advertentie)

Flexibiliteit

Het lijkt erop dat mensen een enorm flexibel slaap-patroon ontwikkeld hebben. Dat is ook logisch, want als jager-verzamelaar moet je de volgende dag weer fit zijn om te kunnen overleven. Zo blijkt dat mensen lang niet altijd doorsliepen. Verschillende ontdekkingsreizigers hebben het over de “eerste slaap” van een stam die ze ontdekten, wat erop duidt dat er nog minimaal een tweede slaap was[5]. En moeders van kinderen die borstvoeding krijgen ontwikkelen een slaap-ritme dat overeenkomt met het drink-ritme van het kind. Hierdoor wordt de moeder niet uit haar diepe slaap gehaald en kan zij na het voeden opnieuw goed inslapen. Dit zijn enkele voorbeelden van het enorme aanpassingsvermogen dat wij als soort ontwikkeld hebben.

Middagdutje

Niet alle jager-verzamelaars doen structureel aan middagdutjes maar het komt wel degelijk voor. Het lijkt er op dat dit in de zomer (of op warme continenten) drie keer zo vaak gebeurd als in de winter (of op koude continenten). Een mogelijke verklaring hiervoor is dat men in de middag wanneer het op zijn warmst is de schaduw opzoekt en dus in een donkerdere omgeving is, wat het slaapcentrum activeert.

Slecht slapen komt weinig voor in de natuur

Het bleek dat de jager-verzamelaars geen woord hadden voor slapeloosheid. Als fenomeen is dat dus onbekend bij ze. Er waren enkele jager-verzamelaars die aangaven dat ze meer dan eens per jaar problemen hadden met inslapen of doorslapen. Meer dan eens per jaar! Uit mijn ervaring in de praktijk weet ik dat dit bij ons in het Westen veel en veel vaker voorkomt.

Grote verschillen met hoe wij slapen

In het Westen komen slaapproblemen juist veel voor. We gaan vaak te laat naar bed, zijn voor het slapen nog te actief of kijken naar lichtgevende schermen die het slaap-waakritme in onze hersenen in de war brengen. De gevolgen van deze slaapproblemen kunnen verstrekkend zijn: van vergrote vatbaarheid voor ziekte, toename van ontstekingen, meer obesitas, hoge bloeddruk, hart- en vaatziekten tot problemen met het immuunsysteem. Bovendien is in Amerika 20% van de dodelijke ongelukken in het verkeer gerelateerd aan slaapproblemen[2].

Dus…

Voor mij is het een geruststelling om te weten dat men ook in de natuur gemiddeld niet 8 uur per nacht slaapt en dat het kennelijk normaal is dat ik in de winter liever een uurtje langer slaap. Het aandachtspunt zit er in om in de winter een uur eerder naar bed te gaan. Mijn advies is dan ook om je slaap-ritueel en je slaapritme hierop aan te passen (ik ga het ook doen!). Probeer minimaal 6,5 uur te slapen. In de winter wat vroeger naar bed. Meer roddelen voor het slapen gaan (of verhalen vertellen) en de volgende ochtend fris wakker worden!

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.