Met groot plezier presenteer ik nu EINDELIJK mijn afstudeeronderzoek. De academische wereld is erg traag. In 2009 bedacht ik samen met Erik Schut en Ria Penders dat we ons geliefde paleodieet graag wetenschappelijk wilden onderzoeken. Kort later zou ook Inge Boers mee gaan doen, die bergen werk heeft verricht en als arts ook verantwoordelijk was voor het uitvoeren van diverse metingen. Destijds studeerden we aan de Universiteit van Gerona voor onze Master in Clinical Psycho Neuro Immunology (nee ik ga nu niet uitleggen wat dat is). Het was een leuk en vooruitstrevend idee, maar eigenlijk onmogelijk. Dat het toch gelukt is danken we aan diverse mensen, waaronder professor Frits Muskiet (Universiteit van Groningen), prof. Harry Wichers (Universiteit van Wageningen) en zelfs Prof Cordain (Universiteit van Colorado). Zij brachten ons in contact met de juiste mensen, waaronder Miek Jong van het Louis Bolk Instituut (LBI). Het LBI is een onderzoeksbureau en heeft er eigenlijk voor gezorgd dat ons idee gefinancierd en uitgevoerd kon worden. De medisch-ethische commissie van de universiteit van Wageningen heeft ons onderzoek goedgekeurd en eind 2011 hebben we het onderzoek uitgevoerd. Om het kort te houden zal ik alle hobbels die we onderweg hebben meegemaakt niet noemen, maar geloof me: die waren er wel degelijk.
De volledige tekst van ons onderzoek is gratis beschikbaar via deze link (even doorklikken naar de PDF). Een wetenschappelijk artikel doorlezen in het Engels is echter niet iedereen zijn hoby. Daarom even dit artikel.
Wat hebben we onderzocht?
We hebben onderzocht wat de effecten van het paleodieet zijn op de kenmerken van het metabole syndroom, en dit hebben we vergeleken met de effecten die het standaard schijf-van-vijf dieet heeft op deze kenmerken. Wat is het eigenlijk het metabole syndroom? Dit is een typisch Westerse aandoening, waar veel mensen aan lijden. De vijf kenmerken van het metabole syndroom zijn: (te veel) buikvet (buikomvang groter dan 102 cm voor mannen en 88 bij vrouwen), hoge bloeddruk, te hoog glucose (nuchter), te hoge triglyceridegehalte in het bloed en laag HDL (het ‘goede’) cholesterol. Men spreekt van het metabole syndroom wanneer je drie van deze vijf kenmerken hebt. Ik kan je verzekeren… in Nederland hoef je niet zo ver te zoeken. Omdat het metabool syndroom over het algemeen wordt gekoppeld aan de Westerse leefstijl (verkeerd eten en te weinig bewegen) dachten wij dat het paleodieet een gunstige invloed zou moeten hebben op dit syndroom. Dit wilden we wetenschappelijk onderzoeken.
Naast de genoemde vijf kenmerken hebben we nog meer onderzocht. We wilden ook weten wat het effect was van het paleodieet op de bloedsuikerstofwisseling en op de darmpermeabiliteit. De bloedsuikerstofwisseling hebben we onderzocht door middel van de bekende OGTT test (Orale Glucose Tolerantie Test), waarbij men een suikerdrankje drinkt en het bloedsuiker in de uren daarna wordt bijgehouden.
Hoe hebben we dat gedaan?
In de tweede helft van 2011 hebben we via advertenties bij huisartsen en in de krant vrijwilligers gerekruteerd die last hadden van twee van de vijf kenmerken van het metabole syndroom. Deze personen werden vervolgens eerst telefonisch benaderd en vervolgens medisch onderzocht of ze inderdaad voldeden aan onze voorwaarden.
Toen we voldoende proefpersonen hadden zijn ze allemaal nader geïnformeerd over wat er zou gaan gebeuren. Heel simpel komt het hierop neer:
- Voormeting: bloedsamples, OGTT en andere onderzoeken
- Interventie: de proefpersonen kregen twee weken lang een dieet, waarbij alle maaltijden werden thuisbezorgd. Dit was het paleodieet of het controledieet
- Nameting: idem als voormeting
De diëten
Het paleodieet was gebaseerd op hoe Cordain dat omschreven heeft in zijn wetenschappelijke artikelen en in zijn boek The Paleo Diet. Het bestond dus uit mager vlees, vis, fruit, groenten, knollen, eieren en noten. Dit dieet bevatte vanzelfsprekend geen zuivel, granen, peulvruchten, geraffineerde vetten, toegevoegd zout of extra suikers.
Het controledieet was gebaseerd op de richtlijnen gezonde voeding van de Gezondheidsraad (Schijf van vijf).
Beide diëten bestonden uit een ontbijt, lunch, diner en snacks. De mensen uit de paleodieet-groep mochten maximaal 2 kopjes koffie per dag nemen. Koffie is natuurlijk niet paleo, maar wanneer je er plotseling mee stopt kan dit ontwenningsverschijnselen veroorzaken die we niet wilden hebben. Deze zouden immers de metingen kunnen verstoren. Hieronder vind je een overzicht van enkele kenmerken van de diëten:
Voor een uitgebreider overzicht inclusief micronutriënten verwijs ik naar de volledige tekst uit het oorspronkelijke artikel. Ik wil nog iets opmerken over de hoeveelheid calcium. Het paleodieet bevatte ruim 50% minder calcium dan het controledieet (logisch, zonder zuivel). Het is echter niet aannemelijk dat dit tot problemen heeft geleid. De aanwijzingen hiervoor zijn de hogere inname van magnesium en het feit dat we ontdekten dat er minder calcium werd uitgescheiden met de urine.
De proefpersonen
De proefpersonen waren tussen de 18 en 70 jaar oud. Totaal waren er 34 proefpersonen waarvan 9 mannelijk en 25 vrouwelijk. Deze proefpersonen werden medisch gekeurd. Ze moesten van ons ten minste twee van de vijf kenmerken van het metabole syndroom hebben en mochten niet roken of bloedsuikerverlagende medicatie gebruiken. Vervolgens werden ze gerandomiseerd (willekeurig, door een computer) toegewezen tot de interventiegroep (de paleodieetgroep) of de controlegroep (de schijf van vijf groep). De computer heeft bij het toewijzen aan een groep wel rekening gehouden met leeftijd en geslacht (zodat bijvoorbeeld niet alle mannen in één groep zouden zitten).
Objectieve voorlichting
De proefpersonen hebben een informatieavond gehad over het desbetreffende dieet. Beide diëten werden even gezond voorgesteld. We wilden niet hebben dat de ene groep meer vooruitgang zou boeken omdat ze het idee kreeg dat ze een gezonder dieet had dan de andere groep. Gelukkig werd ik niet gevraagd om vol overtuiging te verkondigen dat het schijf-van-vijf dieet gezond was, dat zou me werkelijk veel moeite hebben gekost J.
Poging tot het voorkomen van gewichtsafname
Wanneer iemands gezondheidstoestand verbetert in een periode dat hij of zij is afgevallen dan heb je altijd mensen die zeggen dat de verbetering puur is veroorzaakt omdat de mensen zijn afgevallen. Om die reden wilden wij juist voorkomen dat de proefpersonen zouden afvallen. We wilden dus bewijzen dat de gezondheidsvoordelen puur zouden zijn ontstaan door het paleodieet, en niet omdat de mensen waren afgevallen. Een diëtist heeft het uitgangsdieet (dat wat ze voor de interventie aten) van alle proefpersonen doorgenomen en op basis daarvan kregen mensen extra snacks wanneer ze meer dan 2 kilo zouden afvallen. Natuurlijk waren deze snacks afgestemd op het paleo- dan wel het controledieet. Daarnaast werden de proefpersonen gevraagd om niet meer of minder te gaan bewegen dan ze normaal deden.
Therapietrouw
Hoe zorgden we ervoor dat de mensen zich strikt aan het dieet hielden? Tja, we konden natuurlijk niet bij elke hap die een proefpersoon at aanwezig zijn dus dit is deels in goed vertrouwen gebeurd. Alle maaltijden werden zoals gezegd thuisbezorgd, dus niemand had een reden om iets te eten dat niet bij het interventiedieet hoorde. Daarnaast had elke proefpersoon een persoonlijke coach, die om de dag opbelde om te vragen of alles goed ging. Er werd dan steeds een hele vragenlijst nagelopen, zodat we bij elke proefpersoon de zelfde vragen stelden. We vroegen o.a. naar honger, gewicht, klachten, smaak en of alles was opgegeten en of er nog iets anders gegeten was.
Eindpunten
Dit was een zogenaamde pilot-studie, waarin we een aantal dingen primair wilden vaststellen, en van een aantal dingen wilden we weten of we het vast konden stellen. Dit zijn respectievelijk de primaire en secundaire eindpunten. Je vindt ze in onderstaande tabel.
Van de primaire eindpunten bespreek ik even kort de OGTT, de overige metingen zijn bekend of spreken voor zich. De secundaire punten zal ik ook even kort toelichten.
OGTT
Bij de orale glucose tolerantie test wordt uitgezocht hoe de bloedsuikerregulatie is. Het werkt als volgt. De deelnemer krijgt een drankje met daarin 75 gram glucose. Vervolgens wordt het glucosegehalte en het insulinegehalte gemeten aan het begin, na een half uur, na een uur en de laatste keer na 2 uur vanaf het begin. Wanneer je hier wat rekenwerk op los laat (HOMA-methode) en dit combineert met de verhouding tussen andere bloedwaardes (triglycerides en HDL-cholesterol) kan je hieruit de mate van insulineresistentie opmaken.
Darmpermeabiliteit
Met darmpermeabiliteit wordt eigenlijk darmdoorlaatbaarheid bedoeld. Zoals je begrijpt is de doorlaatbaarheid van de darm erg belangrijk voor je gezondheid. Stel nu dat je een giftige stof eet, en dit na het kauwen in de mond via de maag in de darm terecht komt en uiteindelijk onaangetast in de WC pot belandt. Dan is dat niet zo’n probleem. Maar stel nu dat de darm onbedoeld een klein beetje van deze giftige stof heeft doorgelaten omdat de darmwand niet helemaal dicht was (het ‘leaky gut’ of ‘lekke darm’ syndroom). De giftige stof komt dan toch in het lichaam en kan daar voor problemen zorgen.
We wilden de darmpermeabiliteit onderzoeken omdat er binnen de paleogemeenschap vaak wordt beweerd dat granen een lekke darm veroorzaken (hier zijn werkelijk aanwijzingen voor!) en dat het paleodieet dit dan dus teniet zou doen omdat het geen granen bevat. Om alvast op de resultaten vooruit te lopen: we konden niet vaststellen dat het paleodieet binnen twee weken de darmpermeabiliteit significant kon verbeteren. Achteraf misschien ook logisch. Simpelweg het wegnemen van de veroorzaker werkt natuurlijk wel maar dan duurt het herstel zonder specifieke daarop gerichte therapie vanzelfsprekend langer dan twee weken.
De mate van darmpermeabiliteit werd vastgesteld door middel van de DSAT test (Differential Suger Absorbtion Test). Hierbij wordt een drankje gedronken waarin een combinatie van mannitol, lactulose en D-oxylose zit. Door vervolgens de urine vijf uur lang op te vangen en vast te stellen hoeveel lactulose en mannitol daarin zit kan je opmaken hoe permeabel de darmwand is. Lactulose is in principe niet opneembaar. Bij een darmwand die goed in conditie is zal alles dus in de pot moeten belanden. Wanneer de darmwand een verhoogde permeabilieit heeft zal het de darmwand passeren en belandt dit uiteindelijk in de urine.
Ontsteking
Wanneer iemand een ontsteking heeft is dit te zien aan het bloedbeeld, en dan onder andere aan de bezinking en aan de stoffen hsCRP (hig sensitive C-Reactive Proteine) en TNFalfa. Omdat er binnen de paleo-community wordt aangenomen dat het paleodieet een lager ontstekingspotentiaal heeft (minder ontstekingsbevorderende stoffen bevat) dan het Westerse dieet was het dus interessant of we dit ook aan deze bloedwaardes vast konden stellen.
Stresstolerantie
Cortisol is een hormoon dat een vast 24-uurs ritme heeft. ’s Morgens hoort cortisol, hoog te zijn waardoor je alert bent om nuchter op zoek naar eten te kunnen gaan. ’s Avonds hoort dit hormoon laag te zijn zodat je minder alert bent en lekker kunt gaan slapen. De meeste mensen hebben dit tegenwoordig echter andersom. Ze zijn ’s morgens niet uit bed te slaan en zijn er ’s avonds niet in te krijgen. Wij wilden onderzoeken of het paleodieet hier een effect op had. Door vier keer op gezette tijden wat speeksel op te vangen kan je het 24-uurs cortisol in kaart brengen.
Algemeen onderzoek
Als je met mensen werkt en je verandert iets in het lichaam, tja dan is het wel zo netjes om te controleren of alles nog een beetje werkt zoals het hoort te werken.
Resultaten
Het is best lastig om een wetenschappelijk artikel te lezen en daaruit te halen wat nu eigenlijk de resultaten waren. Allereerst moet je snappen dat bij dit onderzoek allebei de groepen verbeterden. De paleodieetgroep vertoonde mooie verbeteringen, maar de controlegroep natuurlijk ook. Logisch, want om aan twee van de vijf kenmerken van het metabole syndroom te komen at je waarschijnlijk beroerder dan de schijf van vijf, en wanneer je dus keurig volgens de schijf van vijf gaat eten verbetert de situatie. Wanneer beide groepen verbeteren heb je statistische berekeningen nodig om erachter te komen of de verschillen in de verbetering tussen de twee groepen werkelijk groot genoeg is om te spreken van een significante verbetering.
Significante en niet-significante verbeteringen
In de wetenschap spreekt met van significante en niet-significante veranderingen. Dit wordt vaak aangeduid met de P-waarde. Dit heeft allemaal te maken met de waarschijnlijkheid dat een bepaalde uitkomst berust op toeval of echt komt door de specifieke interventie. Als je bijvoorbeeld bij een persoon een verbetering vindt in de bloeddruk dan zou je kunnen stellen dat er een zekere kans is dat de bloeddruk van die ene persoon ook zonder interventie best zou kunnen zijn verbeterd. Dat het verbeterd is hoeft niet per se te maken te hebben met je interventie. Of het door de interventie komt wordt vanzelfsprekend veel waarschijnlijker wanneer je bij meer mensen een zelfde uitkomst hebt. De P-waarde zegt puur iets over de waarschijnlijkheid dat een uitkomst komt door je interventie. Een hoge P-waarde geeft aan dat het op toeval kan berusten. Een lage P-waarde (lager dan P=0,05) noemen we significant omdat het dan zeer waarschijnlijk niet meer berust op toeval. Een significante verbetering sluit statistisch uit de kans dat de verbetering op toeval berust.
Wie dit hele verhaal over statistiek en P-waardes snapt verwijs ik voor meer informatie naar de fulltekst van het hele artikel. In de tabellen 3 en 4 daarvan vind je alle resultaten.
De resultaten in gewoon Nederlands
Eerst zal ik de tabel laten zien met de belangrijkste gegevens. Zoals je ziet staat er per meetwaarde het verschil tussen de groepen na twee weken in. Aan de linkerkant van de tabel vind je de pure data, en aan de rechterkant vind je data nadat deze is gecorrigeerd op het onbedoelde gewichtsverlies van de deelnemers. In de kolom ‘gemiddeld verschil’ zie je het verschil tussen de twee groepen aan het einde van de twee weken.
In het groen vind je de meetwaardes waarvan het verschil kleiner dan P=0,05 is, en waarbij we de verschillen dus significant noemen. Het eerste mooie gegeven is dat het paleodieet het aantal kenmerken van het metabool syndroom significant vermindert. Alleen dat al is geweldig. Als je vervolgens verder kijkt zie je dat dit niet zozeer ligt aan de buikomvang of het gewicht, maar wel aan de afname van bloeddruk en de toename van het ‘goede’ cholesterol. Voor mij persoonlijk geen verrassing, want ik had in de praktijk al meerdere keren gemerkt dat mensen hun bloeddrukverlagende en cholesterolverlagende medicatie mochten laten staan van hun arts na een aantal weken paleodieet.
Het is op zich jammer dat we geen significante verbeteringen hebben kunnen aantonen op het gebied van de insulinegevoeligheid, maar de tendens tot verbetering is er wel. Dat we het gewicht constant wilden houden heeft er mogelijk ook toe geleid dat we geen significante verschillen vonden op het gebied van het cortisolritme en de ontstekingsparameters. Hoe mooi zou het zijn als we hier vervolgonderzoek naar konden doen!
Overige bevindingen
De deelnemers hebben over het algemeen niet geklaagd over honger. Het is slechts drie keer gebeurd bij mensen uit de paleo groep dat ze aangaven een hongergevoel te hebben gehad, en alleen in het begin. Volgens de verslagen van de coaches hebben alle deelnemers het eten goed kunnen volhouden. In totaal hebben er twee mensen die in de controlegroep zaten om persoonlijke redenen het onderzoek niet afgemaakt. Er is één persoon geweest uit de controlegroep die gedurende de interventieperiode wat spijsverteringsklachten heeft gehad (misselijkheid en diarree), maar dit had waarschijnlijk niets te maken met het dieet op zich. Algemeen bloedonderzoek leverde bij deze cliënt geen bijzonderheden op.
Gewicht
Ons uitgangspunt was om ervoor te zorgen dat de proefpersonen niet meer dan twee kilo kwijt raakten. Bij 9 personen was het hiervoor nodig om extra snacks te gebruiken. Zeven hiervan kwamen uit de paleogroep en twee uit de controlegroep. Gemiddeld viel men in de paleogroep 1,32 kg meer af dan in de controlegroep. Hierbij moet worden opgemerkt dat de zwaarste deelnemers toevallig in de paleogroep zaten. Dit zijn de mensen die in het begin altijd het meeste afvallen. Na het onderzoek zijn er statistische analyses gemaakt die dit gewichtsverlies corrigeerden.
Tot slot
Ik zou graag benadrukken dat hoge bloeddruk en verstoorde bloedvetten erg veel voorkomen en stuk voor stuk belangrijke risicofactoren zijn voor diverse andere aandoeningen. Dat je hier met een ‘simpel dieet’ zulke ingrijpende verbeteren in aan kunt brengen is ronduit geweldig.
Als je dit artikel interessant vond moedig ik je van harte aan om het volledige artikel te lezen. https:\/\/www.lipidworld.com/content/13/1/160/abstract
14 Comments on “Het Nederlandse wetenschappelijke paleodieet onderzoek”
Super dit onderzoek! Maar waarom maar 2 weken? Komt er een vervolg? Hier zit iedereen op te wachten: leesbaa en begrijpbaar voor ons, niet-medisch geschoolde mensen die opzoek zijn naar meer gezondheid ipv naar medicaties. Go for it! 😉 Heb je artikel op mijn fb gelaatst en hoop dat het vaak gelezen wordt. Hartelijks, Christel
Bedankt Christel.
Tja we hadden natuurlijk liever een langere interventie-periode gehad, maar dat is niet gelukt om een aantal redenen. Bijvoorbeeld de medisch-ethische commissie van de universiteit van Wageningen. Als je een onderzoek wilt uitvoeren heb je hun goedkeuring nodig, en de medisch-ethische commissie vond het voor de proefpersonen te veel moeite in vergelijking met hetgeen we wilden onderzoeken. En de kosten natuurlijk. Alle maaltijden werden thuisbezorgd wat logistiek een dure aangelegenheid was.
Of er een vervolg komt… ik heb geen idee. Ik hoop van wel.
Hallo Evert, mogen we jou onderzoekgegevens plaatsen op onze pagina’s?
https://www.facebook.com/Drentheishetzat?ref=hl
https://www.facebook.com/contraclubactiegroep?ref=hl
Jahoor!
Het zou zeer interessant zijn dit ook te onderzoeken bij patiënten met een auto immuunziekte, omdat de CRP waardes daar veel meer verhoogd zijn. In mijn ervaring dalen die drastisch na het volgen van het paleo dieet, alhoewel dat wel gecombineerd was met specifieke suppletie. 2 weken is wellicht te kort om ontstekingswaarden naar beneden te krijgen…
Sinds eind februari 2015 doe ik het Paleo-dieet. Heerlijk gezond eten zonder hongergevoel! Medisch gezien gaat het stukken beter met me. Voor mijn diabetic moest ik eerst 4 x per dag insuline spuiten, en nu nog maar 1 x per dag een kleine hoeveelheid. Cholesterol is zowat gehalveerd, en (als kado’tje) ben ik afgevallen van 96,2 kg naar 83,8 kg. Ik voel mij een stuk beter. MAAT NIET DANKZIJ MIJN HUISARTS, die schrijft alleen maar medicijnen voor, en geen gezondheids-bevorderende levensstijl.
Beste Ben,
Heel leuk om te lezen van je successen! Ga zo door.
Hartelijke groet,
Evert
Pingback: MARQT introduceert ‘5 dagen gezond naar school pakket’. - WOW-THEREALWORLD
Pingback: Gemotiveerd afwijken van de richtlijnen - Diabetesvrij leven
Pingback: Neerlands eerste Ancestral Health Symposium (een verslag) | Paleo Familie
Pingback: Wat Is Het Paleo Dieet?
Pingback: 5 dagen gezond naar schoolpakket
Inmiddels 2 ½ jaar Paleo….met slecht één afwijking t.a.v. aardappels (ja ook chips en friet, maar dan in ossewit/kokosolie of palmolie :-)).
99,9 % graanvrij….geen geraffineerde suikers, geen geraffineerde vetten, meer groente en fruit, noten, zaden eieren je kent het wel 🙂 Het begon allemaal met een artikel op de blog van Melchior van een vrouw die haar Graves met Paleo in toom hield. Ikzelf was al 3 keer behandeld en stevende op de onvermijdelijk “slok” radioactief jodium af….
Mijn Internist was uiteraard sceptisch (helaas zelfs de natuurgeneeskundig arts ook), maar na een jaartje medicijnvrij en uitstekende schildklierwaarden begon ze toch maar voorzichtig over “dat dieet” te praten…
Inmiddels ben ik nu bijna 2 jaar medicijnvrij en hoef ik niet meer naar de internist (scheelt weer lekker op het eigen risico). Ik mag zelf bepalen of ik bloed laat prikken bij de huisarts. Mocht ik voelen dat mijn schildklier zich weer laat commanderen door iets anders dan mijn Hypofyse…;-)
Maar ik voel me geweldig! Het gaat goed…paleo is helemaal niet moeilijk…. wat zou ik echter graag zien dat de rest van mijn omgeving dat ook zou geloven. Ze laten zich niet overtuigen door N=1 of N= xxx maar willen harde bewijzen. Dit onderzoek is een mooie stap in het leveren van bewijs! Ik hoop dat er nog vele volgen….ik ben zelfs bereid daar ook een donatie aan te doen. Mijn geld is dan beter besteed dan bij aan de voedselindustrie gelieerde stichtingen (met of zonder tussenkomst van het voedingscentrum) zoals de hartstichting of het diabetes fonds.
Ik zeg go for it Evert!
En iedereen die hier toevallig terecht komt, overtuig jezelf, commit je voor een maand aan de leefwijze, daar is echt geen zinnig tegenargument op te verzinnen…het gaat om je gezondheid…wat is dan een maandje geen brood 🙂
Beste Martijn,
Heel tof dat je zo bent opgeknapt en dat je jouw verhaal hier post. Ik ga er van uit dat je andere hiermee inspireert.
Thanks & grtz,
Evert